Anna Marciniak uit Schijndel is al meer dan 15 jaar wereldwijd actief om paarden voor professionals te verbeteren. Ze is gespecialiseerd in het verminderen van spanning en angstgerelateerd gedrag bij sport- en vrijetijdspaarden. ‘Want ontspannen paarden vertonen een groter lichaamsbewustzijn, verbeterde spring- en bewegingsmogelijkheden en hebben een beter ruggebruik,’ stelt ze. ‘Maar er zijn veel misverstanden rondom ontspanning.’
‘Veel trainers en ruiters in de paardensport denken dat ontspanning leidt tot vermindering van focus en beweging. Ze merken dat als een paard tijdens het springen begint te ontspannen, het lager zal springen of helemaal zal stoppen met springen. Op dezelfde manier is de algemene overtuiging dat een galopperend paard, wanneer het ontspannen is, kan vertragen tot draf, dat een dravend paard kan terugzakken tot stap, en dat een stappend paard kan stoppen en stil blijven staan als het begint te ontspannen. Dit misverstand komt voort uit de overtuiging dat ontspanning gelijk staat aan het stoppen met bewegen en wordt alleen geassocieerd met rust.
Te nerveus
Interessant is dat veel trainers, paardeneigenaren en fokkers zeggen dat hun paarden ontspanning missen of meer van de eigenschappen nodig hebben die rechtstreeks voortkomen uit de staat van ontspanning. Topsportpaarden zijn te nerveus, schrikken te snel vanwege gespannenheid (en gebrek aan ontspanning), of presteren slecht door verkeerd lichaamsgebruik dat een direct gevolg is van spanning (een gebrek aan ontspanning). Dressuurpaarden kunnen bijvoorbeeld gespannen en stijf zijn, wat ze in hun vermogen belemmert om dressuuroefeningen met voldoende souplesse en doorstroming van energie door het lichaam uit te voeren, en springpaarden missen ruimte en goede bascule op de sprong vanwege spanning en verkramping in de bovenlijn.
Ontspanning vermijden
Het is een tegenstrijdigheid dat trainers aan de ene kant ontspanning tijdens de training vermijden vanwege de angst voor bewegingsverlies, en anderzijds toch klagen over het gebrek aan ontspanning van paarden op veel punten, zoals beweging, gedragsproblemen, angst in de paddock en tijdens shows, anticipatie en gebrek aan focus. Sommige topdressuurtrainers zijn zelfs van mening dat een paard opgewonden of nerveus móet zijn om expressief te zijn. Deze overtuiging draagt bij aan de problemen waarbij paarden snel schrikken, stijf worden en minder effectief zijn in hun bewegingen naarmate ze ouder worden.
Blessures
Als we naar de topsportpaarden kijken, worden ze vrijwel nooit uit de topsport gehaald omdat ze ‘te relaxed’ waren; de meesten van hen raken op een zijspoor omdat ze blessures hebben opgelopen, te nerveus of angstig zijn, te stijf zijn, hun lichaam niet of niet goed gebruiken vanwege stijfheid, verkramping en spanning, geen goed beeld laten zien (staartzwiepen, tandenknarsen), of omdat ze anticiperen op wat er gaat gebeuren en samen met de ruiter niet voldoende in staat zijn om effectief en in het juiste tijdsbestek te leren wat er van hen verwacht wordt.
Bewust ontspannen
Al deze aspecten komen voort uit het feit dat het paard te gespannen is, niet te ontspannen. Waarom zijn trainers en ruiters wereldwijd dan zo bang voor ontspanning? Omdat ze tot nu toe nog geen bewust ontspannen paard hebben zien optreden. Maar dit is aan het veranderen. Veel paarden en mensen ervaren overdag momenten van ontspanning, meestal zijn dit momenten van rust waarop we ons bewust losmaken van onze activiteiten. We gaan zitten, ontspannen, rusten, kijken tv of mediteren. Voor onze paarden is dat hun paddocktijd, boxrust. Dit is ontspanning die wordt ervaren op amateurniveau, waarbij ontspanning gelijk staat aan het stoppen van een activiteit.
Prestatieontspanning
Bij atletische training moeten we dit soort ontspanning naar een hoger niveau tillen. We hebben prestatieontspanning nodig, en we moeten de paarden hiervan bewust maken. Bewuste Ontspanning betekent dat het paard leert wat de essentie van ontspanning is. Ik omschrijf ontspanning als de toestand waarin de actie ophoudt. Wanneer het paard dit basisprincipe bij het halthouden leert, gaan we hem dit leren terwijl hij in beweging is – omdat het paard tijdens beweging ook zijn activiteiten kan staken. Met welke activiteiten zal het paard ophouden? Zal de sprong kleiner worden, of zal het helemaal stoppen? Is het de galop die inzakt en overgaat in draf? Nee. Het paard zal leren om bewust alle spanningen die hij in stand houdt binnen het gegeven bewegingsspectrum en die niet direct verband houden met en vereist zijn door deze beweging, los te laten, om zo de energie vrij te maken die bevroren was voor het in stand houden van deze onnodige spanningen en directe beweging en omzetten in het verbeteren van de vereiste beweging.
Biofeedback
Klinkt dat als sciencefiction? Niet echt. Bewuste ontspanning binnen het bewegingsspectrum is heel goed mogelijk en wordt gebruikt in competitiesporten door menselijke topatleten. Deze ontspanning leren ze bewust door middel van biofeedback. Meer dan 15 jaar geleden ontdekte ik technieken om dit paarden aan te leren en ik ontwikkelde ze tot het Optimal Performance Program. Hiermee hielp ik paarden deze toestand te begrijpen en deze om te zetten in beweging en medewerking. Het paard leert zijn lichaam bewust te scannen op spanningen en deze los te laten, zowel in stilstand als in beweging.
Rustig en verbonden
Hierdoor bewegen deze paarden niet alleen mooi met energie die door hun lichaam stroomt, maar worden ze ook rustig en voelen ze zich verbonden met de trainer. Ze beginnen de juiste bewegingspatronen te gebruiken terwijl ze extra spanningen verminderen die ontstaan door onnodige inspanning, een te vroege en te veeleisende introductie van nieuwe oefeningen, training die boven hun capaciteiten ligt, of het aanleren van nieuwe oefeningen en spronghoogten, ongeacht de fysieke of mentale staat van het paard.
Spanningen loslaten
De algemene neiging van het paard is om spanning te verzamelen en het zal door gebrek aan vaardigheden om met deze extra eisen om te gaan nog meer spanning in het lichaam creëren. Met mijn programma kan het paard leren hoe hij, terwijl hij binnen het bewegings-spectrum blijft, zijn lichaam bewust kan scannen op onnodige spanningen en deze kan loslaten om de juiste bewegingspatronen te herstellen, eventuele emotionele en mentale spanning te verlichten en de benodigde spieren vrij te maken voor een betere focus, meer kracht en groter uithoudingsvermogen. En het allerbelangrijkste: hij voelt zichzelf goed bij het uitvoeren en doen van de dingen die we hem vragen te doen. Ontspannen paarden vertonen een groter lichaamsbewustzijn, verbeterde spring- en bewegingsmogelijkheden en hebben een beter ruggebruik.
Bewuste ontspanning werkt als het beste tonicum: dunne paarden krijgen spiertonus en worden mooi rond, paarden die problemen hebben met te zwaar worden, gaan naar hun optimale gewicht en conditie. Paarden ontwikkelen over het algemeen esthetisch en functioneel aantrekkelijkere spieren, die zacht en niet hard zijn bij aanraking, en worden rustiger, hebben meer focus, zijn meewerkender naar de trainer toe en ze vergroten hun lichaamsbewustzijn.
Dit is van groot belang bij competitiesporten, waar reacties vaak in fracties van seconden plaatsvinden. Een sprong duurt bijvoorbeeld maar een fractie van een seconde, waardoor het een uitdaging is om de beweging tijdens de uitvoering aan te passen of bewust te beïnvloeden. Om dergelijke prestaties te verbeteren, moeten we vertrouwen op andere trainingsmodaliteiten dan herhaling; we moeten het paard beter voorbereiden op het uitvoeren van dergelijke prestaties. Hoewel de principes waar ik het over heb zowel gelden voor de dressuurtraining als de springtraining, is het misschien gemakkelijker om ze uit te leggen en het concept te begrijpen in de context van de springtraining.
Springpaard
Stel je een springpaard voor dat maar een bepaald aantal sprongen per week kan maken. De trainer heeft maar een beperkte mogelijkheid om de sprongen te verbeteren door directe beïnvloeding, aangezien de sprong, zoals we al eerder zeiden, slechts een fractie van een seconde duurt. Daarom heeft de trainer iets “meer” nodig, dat idealiter het paard ook niet zal vermoeien. Ons doel is ontspanning binnen de sprong: het paard kan zelf leren hoe hij zijn lichaam kan scannen terwijl hij springt (we komen daar in een opeenvolging van stappen, beginnend met het bewust kunnen ontspannen bij het halthouden, dan door over een cavaletti te lopen en door later over een cavaletti te springen), en daarom kunnen we alle verantwoordelijkheid voor het vrijmaken van de spieren en het herstellen van de juiste bewegingspatronen aan het paard overlaten.
Loskoppelen onnodige spanning
Wie kent zijn lichaam beter dan het paard zelf? We moeten hem gewoon als partner behandelen en hem de middelen geven om uit te voeren wat we verwachten. Bewuste ontspanning in het bewegingsspectrum betekent dat als het paard ontspant, het niet stopt met zich in te zetten. In plaats daarvan houdt het paard zijn lichaam in de gaten en detecteert het onnodige spanningen die verband houden met de beweging of fase van een specifieke beweging. Deze onnodige spanningen kunnen worden gedeactiveerd, waardoor ze worden losgekoppeld en de vrijgekomen energie wordt omgeleid naar een doelbewuste actie, zoals springen, een been optillen, het bekken laten zakken of meer gewicht op de achterhand plaatsen.
Happy athlete
Een bewust ontspannen paard in beweging heeft meer energie omdat er beter spiergebruik is en er spieren vrijkomen die niet nodig zijn. Hierdoor komen spanningen vrij en de energie uit deze vrijgekomen spanningen kan worden omgeleid naar doelbewuste acties die van het paard worden verwacht. Als gevolg hiervan verbeteren de bewegingspatronen en prestaties van het paard, verbetert hun gezondheid omdat ze niet tegen hun spanningen werken, wat resulteert in een “happy athlete”, een paard dat zich goed voelt, uitstekend beweegt, een verhoogd lichaamsbewustzijn heeft en zijn eigen beweging verbetert.
Al deze verbeteringen komen tot stand omdat het paard bewust heeft geleerd zijn lichaam onder verschillende omstandigheden te ontspannen. Mijn programma is ontworpen om paarden ontspanning te leren binnen het bewegingsspectrum. Het programma bestaat uit acht ontspanningstechnieken. De paarden leren deze technieken in hun bewegingen te implementeren. Deze technieken omvatten ontspanning voor veranderingen in het bewegingspatroon, zoals tijdens overgangen of het aanleren van een nieuw bewegingspatroon zoals een sprong, de overgang van draf naar galop, piaffe, passage, bewegen in verzamelde of uitgestrekte gangen.
Hartslag
We hebben ook ontspanning voor een verhoogde hartslag, cruciaal voor sportpaarden. Het paard leert bewust te ontspannen, ook als de hartslag toeneemt bij inspanning. Iedereen die aan sport doet, weet dat het behouden van een goed lichaamsbewustzijn een uitdaging is als de hartslag hoog is. Hetzelfde geldt voor paarden, waardoor dit een essentiële ontspanningstechniek is voor sportpaarden. We hebben acht van dergelijke gerichte en effectieve ontspanningstechnieken voor sportpaarden ontwikkeld, die ervoor zorgen dat we een volledig meewerkende atleet kunnen ontwikkelen. We hoeven onze training niet per se te veranderen maar we kunnen het paard wel uitrusten met deze technieken, zodat onze training geen spanning creëert. Het paard reageert op onze training door te ontspannen en zal onze verwachtingen beter begrijpen, fysiek beter presteren met een positievere mentale instelling.
Als je de bewegingen van je paard wilt verbeteren, het herstel wilt versnellen, de gezondheid en het humeur tijdens de training wilt verbeteren en een echte atleet wilt creëren met volledige toegang tot zijn lichaam, moet je ontspanning in zijn bewegingsbereik opnemen.
Bijvoorbeeld als een paard verstijft tijdens de training, een vermindering in bewegingskwaliteit vertoont of moeite heeft met hindernissenwerk op Grand Prix-niveau. Of je paard nu stijf of schichtig is, weerstand biedt aan training, langzaam leert of geen lichaamsbewustzijn heeft, of moeite heeft met het aanleren van vliegende wissels. Het is ook ideaal voor paarden die revalideren van diverse blessures, of voor iedereen die dergelijke blessures wil voorkomen. Veel blessures zijn het gevolg van overmatige spanning in het lichaam van het paard, waardoor er tegengestelde krachten ontstaan waarbij de ene spiergroep het been in de ene richting trekt en de andere in een andere richting. Het paard komt terecht in een conflict tussen deze krachten, wat resulteert in een onjuiste beweging of verkeerde compensatie, of wanneer het aanleren van piaffe-overgangen – vliegende wissels tijdrovend is. Dan kan ontspanning goed werken.
Wees als eigenaar of trainer niet bang voor ontspanning. In de menselijke sport is ontspanning ongelooflijk populair. Alle topsporters maken gebruik van biofeedback en leren ontspannen en de inspanning in hun beweging te verminderen om het resultaat zo efficiënt en optimaal mogelijk te maken. Het trainen van een paard tot Grand Prix-niveau kost jaren werk, dus het is van cruciaal belang dat we paarden trainen op een manier die hen in staat stelt hun vaardigheden jarenlang te gebruiken wanneer ze de leeftijd van 9, 12 of 14 jaar bereiken, in plaats van hun carrière te beëindigen vanwege spanningsgerelateerde problemen zoals zweren, ademhalingsproblemen, nervositeit en spanningsgerelateerde blessures, spieratrofie en ontsteking van de gewrichten en artritis.
Mental coaches
Net als bij de menselijke sport, waar atleten langere tijd aan de top kunnen blijven, is ontspanning belangrijk. Het is niet beschamend voor topsporters om mental coaches, sportpsychologen en fysiotherapeuten te hebben die zich richten op het loslaten van spanning veroorzaakt door prestaties. Menselijke topsporters mediteren, doen mee aan biofeedback, en leren zonder enige inspanning te presteren.
Bewust ontspannen
Ik streef ernaar deze kwaliteiten naar de topsport voor paardensporters te brengen. Ook paarden kunnen leren hoe ze bewust kunnen ontspannen tijdens hun prestaties. Ik zie dat paardeneigenaren en -trainers meer dan bereid zijn om deze stap te zetten en hun paarden te ondersteunen. Ik merk dit aan de groeiende populariteit van fysiotherapie en apparaten zoals magnetische dekens en apparaten die gebruik maken van PEMF, gepulste elektromagnetische velden. Dit zijn allemaal technieken om stress en spanning te verminderen, waardoor de ontspanning van de spieren bij de paarden toeneemt. Wanneer vertonen paarden deze spanning? In de ring! Dus waarom zou u niet de stap zetten om prestaties om te zetten in therapie? Paarden kunnen echt gezonder worden, beter bewegen, en mentaal en emotioneel gelukkiger en meer ontspannen zijn als zij samen met u topprestaties leveren. Paarden moeten je vreugde, succes en voldoening kunnen brengen, terwijl ze ook gezonder en gelukkiger worden en zelf meer succes behalen. Dit is ons doel, en dat is het beeld van de happy athlete: een bewust ontspannen paard dat optimaal presteert.’
Het begin van dit verhaal verscheen in de Hengstenbrochure waarvan het eerste exemplaar door uitgever Joan van Gorkum werd overhandigd aan Willem Greve.
